Tot de dood ons scheidt

over de levenslange gevolgen van een vechtscheiding

Het afgelopen jaar zijn mijn beide ouders gestorven. Zij gingen ruim 40 jaar geleden middels een vechtscheiding uit elkaar en de emotionele belasting en pijn daarvan zijn tot en met hun dood door gegaan. Bij elke mijlpaal in mijn leven was de situatie van de vechtscheiding onoplosbaar aanwezig met als dieptepunten mijn eindexamen, mijn artsexamen en mijn huwelijk.
Ik had niet voorzien dat hun sterven, de uitvaartplechtigheid en de afwikkeling van hun nalatenschap de apotheose hiervan zouden zijn.
Ik schrijf dit om andere kinderen uit vechtscheidingen hiervoor te waarschuwen en om uitvaartondernemers en notarissen uit te leggen wat ze kunnen doen om deze kinderen niet te her traumatiseren.

Volgens mij is het kernprobleem van een vechtscheiding dat de ouders hun scheiding als relatiepartners emotioneel niet hebben kunnen verwerken om als ouders voldoende samen kunnen te werken. Dat betekent dat je als kind levenslang te maken hebt met een disharmonie tussen je ouders die ook de ouder-kind relatie aantast.
Tussen jou en je vader en/of je moeder staat altijd het onverwerkte probleem met de andere ouder en je mist als kind de veiligheid van de band tussen twee ouders die er gezamenlijk voor je kunnen zijn en je kunt het bijna nooit voor je beide ouders tegelijk goed doen.
Je kunt als (volwassen) kind er voor kiezen om dit onoplosbare loyaliteitsprobleem op te lossen door met een of beide ouders het contact te verbreken. Ik heb dat niet gedaan. Ik heb het als een ontwikkelingstaak gezien en ik doe er ten dele mijn voordeel mee in mijn beroep.

In mijn professionele ontwikkeling heb ik mij vanaf het begin theoretisch bezig gehouden met wat een (v)echtscheiding betekent voor de ontwikkeling van kinderen en ik heb vanuit mijn eigen ervaring geëxperimenteerd met behandelmogelijkheden.
Ik ben het met psychotherapeute Martine Groen eens (interview in NRC 13 september 2013) dat een onveilige gehechtheidsrepresentatie bij de ouder(s) vaak, zo niet in alle gevallen, de uiteindelijke oorzaak is van een vechtscheiding. Daarom is volgens mij mediation in dit soort situaties te oppervlakkig en te kort.
Naar mijn inzicht en ervaring is er bij een onveilige gehechtheidsrepresentatie een onvermogen om verdriet te kunnen doorleven. De angst voor het in de ontwikkeling ontstane innerlijke verdriet is immens en alles wordt in verdediging gebracht om te voorkomen dat dat wordt aangeraakt . Achter de destructie, wraakzucht, achterdocht en demonisering die Martine Groen noemt zit volgens mij de grote kwetsbaarheid van het niet kunnen rouwen. Het onvermogen om te kunnen rouwen van een of beide ouders is het probleem bij een vechtscheiding en daar hebben deze ouders hulp bij nodig.
Ik heb relatief veel kinderen uit vechtscheidingen in mijn praktijk. Als deze kinderen het geluk hebben dat hun ouders inzien dat ze zelf aan het werk moeten in het belang van hun kind dan doe ik een begeleide Vraag-Antwoord-Dialoog met hen.

Mijn ouders hebben niet kunnen inzien hoe beschadigend ze voor hun kinderen waren en met hun dood kwam ik erachter dat daarmee mijn rouwproces gecompliceerd verloopt. Ik ben op de eerste plaats opgelucht dat ze er niet meer zijn, een grote last is van mijn schouders gevallen. Ik zag hoe hun stervensproces gecompliceerd verliep door hun onvermogen om op een goede manier met hun eigen angst en verdriet om te gaan. Ik was boos en teleurgesteld over dat ze zich zo bleven gedragen en ik moest heel hard innerlijk werken om bij mijn eigen verdriet te komen. Wat mis ik aan hen, wat waren onze goede momenten? En daarna kwam het stille verdriet over wat niet is opgelost in ons gezinsleven en over hoe de samenleving met kinderen uit vechtscheidingen om gaat.

Toen mijn ouders uit elkaar gingen deelde de omgeving zich in tweeën in mensen die verbonden waren met mijn moeder en mensen die verbonden waren met mijn vader en bij mijn weten is er niemand geweest die in staat was om verbonden te blijven met hen beiden. Dat werd van ons (jonge) kinderen wel verwacht. Voor mijzelf is het kernprobleem van de vechtscheiding de eenzaamheid geweest. Ik heb het gevoel gehad dat niemand echt begreep hoe het voor mij was. In de loop van de jaren werd dat beter omdat er meer bekendheid kwam over de fenomenen van een vechtscheiding en omdat ik buiten de spanningsvolle dynamiek van mijn gezin van oorsprong kwam te leven, maar het gevoel van onverbondenheid en dus onveiligheid is nooit helemaal weg geweest.
Rond de uitvaart bleek de onopgeloste familie-  en samenlevingsdynamiek weer volop aanwezig te zijn. Ik beleefde het meeleven van de omgeving met mijn verlies als betrokken en troostend, maar niemand leek te begrijpen hoe ingewikkeld het voor mij was (geweest). Omdat ik inmiddels wel in staat ben om dat zelf te onderkennen was voor mij het persoonlijke afscheid van mijn beide ouders ook een afronding van hun vechtscheiding en heb ik daarvoor mijn ruimte kunnen nemen.

De uitvaarten van mijn beide ouders vonden bij dezelfde uitvaartorganisatie plaats. Bij een en dezelfde uitvaartorganisatie had ik een goede en een slechte ervaring. Het verschil tussen beide was de mate waarin er contact met mij werd gemaakt. Ik heb begrepen dat uitvaartorganisaties aan regels zijn gebonden waarin het ze niet vrij staat om naar eigen inzicht te handelen. Toch was het achteraf gezien mogelijk geweest om mij minder in de kou te laten staan dan nu is gebeurd. Glimlachen naar iemand mag volgens mij altijd en kan heel veel voor iemand betekenen.

De afwikkeling van de nalatenschap van mijn ouders vond bij hetzelfde notariskantoor plaats. Ook daar had ik een goede en een slechte ervaring. En ook daar was het verschil in hoeverre er voldoende contact met mij werd gemaakt. De spanning en daarmee de angst die er rond een vechtscheiding speelt is en blijft blijkbaar immens.
Ik hoop dat wanneer mensen daar meer kennis van hebben dat ze zich dan minder mee laten trekken in deze krachten en ze zich bewust zijn van hoe ze kinderen vanuit een vechtscheiding beschadigen: door onvoldoende contact met hen te maken.

Elma Thiel-Pool, kinder- en jeugdpsychiater
Ervaringsdeskundige
21-10-2014